آموزشی

کاکتوس چیست؟  

پاسخ کوتاه و آسان فهمی برای سوال کاکتوس چیست؟ وجود ندارد پس در ادامه با یک تعریف کوتاه و تشریح آن سعی خواهیم کرد این موضوع را روشن کنیم:

((کاکتوس ها گروهی از گیاهان مربوط به هم اند که دسته هایی از تیغ دارند و بومی قاره آمریکا هستند.))

عبارت گروهی از گیاهان مربوط به هم به این معنی است که همه کاکتوس هایی که امروزه وجود دارنداز نسل یک گروه خاص و اصیل از گیاهان اجدادی اند. همه این نوادگان در خانواده کاکتوس ها جا داده می شوند که در بیان علمی به Cactaceae (کاک تای سه ایی) شناخته می شوند.همه این نوادگان، هرچقدر هم با تصورما از کاکتوس متفاوت باشند را در این خانواده دسته بندی می کنیم. برای مثال کاکتوس پرسکیا (Pereskia) برگ های بزرگ، تخت ونازک دارند و تنه آنها ساکیولنت و آبدار نیست  و اکثر آنها در بیابان زنده نمی مانند. از زمانی که خانواده کاکتوس ها بوجود آمده اند این گروه تغییرات اندکی پشت سر گذاشته اند و هنوز شباهت زیادی به گیاهان عادی دارند آنقدر که افراد کمی متوجه می شوند که پرسکیاها هم کاکتوس اند. اما با وجود اینکه پرسکیاها فقط خویشاوندی دوری با کاکتوس های دیگر دارند چون همه نوادگان کاکتوس های اجدادی در خانواده کاکتوس ها قرار می گیرند، پرسکیاها هم کاکتوس اند.

@SUCCULENTSHABITAT

ما بسیار خوش شانسیم که کاکتوس بدوی ای مثل پرسکیا هنوز هم زندگی می کند چون آنها به ما کمک می کنند بفهمیم کاکتوس های اولیه چه شکلی بوده اند و خویشاوندان نزدیک آنها چه گیاهانی ممکن است باشند. از طرف دیگر تعداد زیادی از گیاهان خانواده افوربیا شباهت زیادی با کاکتوس ها دارند اما در خانواده دیگری دسته بندی می شوند چون از اجدادی کاملا متفاوت با اجداد کاکتوس ها ریشه گرفته اند.

از کجا می دانیم که گیاهانی که کاکتوس می نامیم اجداد مشترکی داشته اند؟ جواب در قسمت بعدی تعریف آمده است یعنی ((دسته هایی از تیغ)). همه کاکتوس ها تیغ دارند اگرچه در بعضی از گونه ها مثل ریپسالیس و زیگوکاکتوس تیغ ها خیلی کوتاه اند و باید با ذره بین دنبال آنها گشت اما با این حال تیغ ها وجود دارند. 

تیغ کاکتوس ها از چند جنبه با تیغ دیگر گیاهان تفاوت دارد: نخست؛ آنها فقط روی تنه گیاه بالای محلی که برگ باید باشد وجود دارند. این در پرسکیاها به راحتی دیده می شود. کمی بالاتر از جایی که برگ های بزرگ گیاه به تنه چسبیده اند انتظار داریم چیزی که "جوانه جانبی" (axillary bud) نامیده می شود را پیدا کنیم. جوانه جانبی در بیشتر گیاهان وجود دارد و وقتی فعال می شوند گل یا شاخه تولید می کنند و تا آن زمان توسط پولک جوانه (bud scale) حفاظت می شود. در کاکتوس ها پولک جوانه و برگهای جوانه جانبی در جریان فرگشت به تیغ تبدیل شده اند. این تغییر باید جزو اولین مراحل فرگشت کاکتوس ها باشد چون همه کاکتوس ها این نوع تیغ را دارند  و احتمالا طی میلیون ها سال به تدریج اتفاق افتاده است. کاکتوس های اولیه احتمالا پولک جوانه سخت و برآمده ای داشته اند که به مرور باریک تر و بلند تر شده و بیشتر شکل تیغ به خود گرفته است.خیلی خوب بود اگر یکی از کاکتوس های این مراحل انتقالی هنوز وجود داشت و ما میتوانستیم نمونه آن اندام میانی که چیزی بین پولک جوانه و تیغ بود را ببینیم اما ظاهرا همه این گیاهان منقرض شده اند. همه کاکتوس های امروزی حتی پرسکیاها تیغ های کاملا تکامل یافته ای دارند. 

@SUCCULENTSHABITAT 

ادامه دارد....

کاکتوس چیست؟ .... ادامه

دوم؛ چون تیغ های کاکتوس بخشی از جوانه جانبی اند در دسته هایی به نام آرعول (Areole) قرار دارند. آرعول ها شکل های مختلفی دارند در بعضی از کاکتوس ها هر آرعول تشکیل شده از تعدادی تیغ هم اندازه و یک شکل است اما در بعضی دیگر هر آرعول تشکیل شده از یک یا چند تیغ بلند و قطور در وسط و چند تیغ کوچک تر در لبه های آرعول است. بعضی تیغ های صاف دارند و بعضی تیغ های قلاب شکل. حتی در بعضی از گونه ها تعدادی از تیغ ها به غده های ترشح کننده شیره تبدیل شده اند. ( این خصوصیت فقط در تعدادی از گونه های فروکاکتوس و چند گونه نزدیک به آنها از کاکتوس های آمریکای شمالی دیده شده است.) این دسته تیغ ها (آرعول) که به عنوان بخشی از جوانه جانبی بوجود می آید یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که کاکتوس ها را از دیگر گیاهان تیغ دار متمایز می کند. برای مثال رز ها هم تیغ دارند اما این تیغ ها بخشی از جوانه جانبی نیستند، هیچ گاه دسته دسته نیستند و روی ساقه گیاه پخش شده اند. یا تیغ های آگاو و یوکا لبه های سخت شده برگ اند نه کل برگ. و تیغ افوربیاهای کاکتوس شکل شاخه های تغییر شکل یافته اند نه برگ.

@Succulentshabitat

و آخرین بخش از تعریف یعنی کاکتوس ها گیاهانی بومی قاره آمریکا هستند. برای پیدا کردن کاکتوس ها در طبیعت باید قاره آمریکا را جستجو کرد. هرچند بعضی از گونه های کاکتوس مثل اپنتیاها امروزه در مناطق گرم و خشک دنیا مثل مدیترانه و استرالیا هم دیده می شوند اما این گیاهان توسط انسان به آنجا منتقل شده اند گیاهان دنیای جدید وقتی توسط کاشفان اولیه به اروپا منتقل شدند شور و هیجان زیادی ایجاد کردند و به شدت از آنها استقبال شد. اولین بار در سال 1535 اپونتیا به اروپا آورده شد و پس از آن کاکتوس ها به سرعت محبوب شدند تا حدی که در 1827 حدود 108 گونه کاکتوس در بریتانیا پرورش داده می شد.

محدودیت به آمریکا به ما کمک می کند تشخیص دهیم یک گیاه کاکتوس است یا نه. یعنی اگر گیاهی بسیار شبیه به کاکتوس باشد ولی بومی آفریقا یا استرالیا یا جایی جز قاره آمریکا باشد آن گیاه کاکتوس نیست بلکه گیاهی است از خانواده دیگر که با مشکلاتی مشابه کاکتوس ها در بقا مواجه شده است و این مساله باعث شکل گیری سازگاری های مشابهی در آن گیاه شده است.

شواهد زیادی برای این مساله هست که کاکتوس ها بومی آمریکا هستند. اول اینکه آرعول که در کاکتوس ها دیده می‌شود در گیاهان غیر آمریکایی وجود ندارد. دوم، بسیاری از ویژگی های گل، میوه و بذر کاکتوس ها در هیچ کدام از گیاهان تیغ دار دیگر مناطق جهان دیده نمی شود. سوم، ویژگی‌های میکروسکوپی چوب، پوست و شیره گیاهی کاکتوس ها متفاوت با گیاهان صحرایی غیر آمریکایی است. ویژگی چهارم به خصوص مهم است: همه کاکتوس ها از رنگ دانه ای به اسم بتالاین در گل هایشان استفاده می‌کنند. و مهم نیست که گیاهان تیغ دار آفریقایی و استرالیایی چقدر شبیه به کاکتوس باشند، آنها رنگدانه های متفاوتی در گل هایشان استفاده می‌کنند. فقط در نگاه اول است که گیاهان غیر آمریکایی شبیه به کاکتوس است.

اینکه گروهی از موجودات به بزرگی کاکتوس ها فقط بومی قاره آمریکا باشد اتفاقی غیر معمول است. دیگر موجودات محدود به آمریکا مثل گل لادن، مرغ مگس و آرمادیلو گروه هایی کوچک اند شامل تعداد کمی گونه. اما در مقایسه خانواده کاکتوس ها شامل نزدیک به دو هزار گونه است. تنها گروه بزرگ از موجودات که در قاره آمریکا بوجود آمده و محدود به آن مانده خانواده بروملیادها است. (Bromeliaceae)

و در آخر، تکرار تعریف: ((کاکتوس ها گروهی از گیاهان مربوط به هم اند که دسته هایی از تیغ دارند و بومی قاره آمریکا هستند.))

@Succulentshabitat

(این مطلب ترجمه ای است از کتاب "یک ادیسه کاکتوسی: سفر در طبیعت بولیوی پرو و آرژانتین" )

----------------------------------------------------------------

* جایی که کاکتوس ها زندگی می کنند * (1)

در سرتاسر قاره آمریکا، کاکتوس ها در همه نوع زیستگاهی زندگی می کنند: علفزارها، جنگل های بارانی، کوهستان های سرد و ساحل دریا. اما معمول ترین زیستگاه آنها صحراها است. ویژگی اصلی صحرا خشکی است. صحرا جایی است که سالانه کمتر 25 سانتیمتر باران می بارد. اما دانستن مقدار بارندگی سالانه تنها شروع درک ویژگی های یک محیط و تنش هایی است که گیاهان موجود با آن روبرو می‌شوند. چند نفر می توانند حدس بزنند که مقدار بارندگی سالانه آستن-تگزاس و سیاتل-واشنگتن شبیه به هم و در حدود 80-90 سانتیمتر است؟

پوشش گیاهی این دو منطقه به اندازه ای با هم متفاوت است که هیچ کس نمی تواند آن دو را باهم اشتباه کند. سیاتل مقداری از بارندگی سالانه اش را هر هفته می گیرد و شهریور و مهر خشک ترین ماه ها هستند که در آنها گاه تا دو هفته باران نمی بارد. اما در آستن بارش ها مرحله ای است و دوره های دو ماهه بدون باران در آنجا عادی است. و گونه های بومی بلوط (Quercus)، سرو کوهی(Juniperus) و گلابی تیغی (Opuntia) بعد از 4 یا 5 ماه بدون باران کوچک ترین نشانه ای از تنش در خود نشان نمی دهند.

این تفاوت برای کاکتوس ها مهم است. در زیستگاهی که دوره های خشکی کوتاه، بارندگی های آرام در در پی دارند گیاه برای یک یا دو ماه آب در خود ذخیره می کند، مقداری که برای یک خشکی طولانی مدت - که اتفاقی است نادر - کافی باشد.

بسیاری از کاکتوس هایی که در مناطق مرطوب ساحلی زندگی می‌کنند مثل اکانتوسرعوس(1)، لپتوسرعوس(2) و پرسکیا(3) بافت ساکیولنت کمی دارند از طرف دیگر کاکتوس هایی که معمولا فقط یک دوره بارندگی سالانه دارند باید آب بسیار زیادی در خود ذخیره کنند نه فقط مقداری که برای یک سال معمول کافی است بلکه به اندازه ای که گیاه بتواند دو یا سه سال کم آب متوالی را پشت سر بگذارد. آرماتوسرعوس(4)، کوپیاپوا(5) و سوهرنسیا(6) به کمک آب فراوانی که ذخیره کرده اند می توانند چند سال متوالی بدون باران را پشت سر بگذارند.

@succulentshabitat

متفاوت بودن الگو های بارش، پوشش گیاهی منطقه را هم تحت تاثیر قرار می دهد؛ گیاهانی که با کاکتوس ها رقابت می کنند. مناطقی که دوره های خشکی کوتاهی دارند پوشیده از بوته ها و درختچه هایی است که بلندتر از کاکتوس ها رشد می‌کنند و روی آنها سایه می اندازند.

اما در زیستگاه هایی که دوره های خشکی طولانی دارند بیشتر پوشش گیاهی اطراف علف های کوتاه و کم عمری اند که مزاحمتی برای کاکتوس ها ندارند. و دوره های خشکی طولانی تر از معمول که گاه چند سال طول می‌کشد حتی ممکن است برای بقای کاکتوس ها مفید باشد: با اینکه نبود طولانی مدت باران باعث تنش زیادی در کاکتوس ها می شود آنها زنده می مانند درحالیکه بوته ها و علف های اطراف می میرند و فضای بیشتری برای کاکتوس ها فراهم می شود.

ادامه دارد..

@succulentshabitat

(این مطلب هم ترجمه بخشی از کتاب "یک ادیسه کاکتوسی" است. اما عکس ها به انتخاب مترجم اضافه شده اند.)